سیستم کنترل دیجیتال تمام خودکار موتور یا به اختصار «FADEC» یکی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های کنترل الکترونیک در صنعت هوافضاست که برای مدیریت و بهینه‌سازی عملکرد موتورهای مدرن هواپیما به‌کار می‌رود. این فناوری، یک تحول اساسی نسبت به سامانه‌های کنترل مکانیکی و هیدرومکانیکی به‌شمار می‌رود و با فراهم‌کردن نظارت و کنترل کاملاً دیجیتال بر تمام جنبه‌های عملکرد موتور، جایگاه ویژه‌ای در هواپیماهای تجاری و نظامی پیشرفته پیدا کرده است.
در قلب سامانه FADEC، یک واحد کنترل الکترونیکی موتور (که معمولاً با عنوان EEC یا ECU شناخته می‌شود) قرار دارد. این واحد دیجیتال، به‌صورت لحظه‌ای داده‌هایی را از مجموعه‌ای از حسگرها دریافت و پردازش می‌کند. این حسگرها، پارامترهایی نظیر سرعت چرخش کمپرسور و توربین‌های مختلف (مانند N1 و N2)، دمای ورودی و خروجی توربین، فشار خروجی کمپرسور، دبی سوخت، فشار و دمای روغن در نقاط متفاوت و شرایط محیطی نظیر ارتفاع و دمای هوای بیرون را اندازه‌گیری می‌کنند. FADEC با استفاده از این اطلاعات، بهترین تنظیمات را برای موتور اعمال می‌کند تا راندمان، ایمنی و عملکرد بهینه حفظ شود.
برخلاف سیستم‌های سنتی که خلبان موظف بود به‌صورت دستی تنظیمات دریچه گاز و سوخت را انجام دهد، در سیستم FADEC همه چیز به‌صورت خودکار کنترل می‌شود. ورودی اهرم گاز توسط FADEC به‌عنوان “درخواست توان” تفسیر می‌شود، نه کنترل مستقیم بر دبی سوخت یا سرعت موتور. سپس FADEC با استفاده از عملگرهایی نظیر شیر کنترل سوخت، پره‌های متغیر کمپرسور و دریچه‌های تخلیه هوا، به‌صورت کاملاً هماهنگ عملکرد موتور را تنظیم می‌کند.
FADEC در حالت‌های کنترلی مختلفی کار می‌کند؛ از جمله کنترل بر اساس نسبت فشار موتور (EPR)، کنترل بر اساس سرعت محور (N1/N2)، یا کنترل بر اساس دمای گاز خروجی (EGT/TGT) که بسته به نوع موتور و مرحله پرواز، به‌صورت خودکار بین آن‌ها جابه‌جا می‌شود. این سیستم همچنین به‌صورت هوشمند تنظیمات مختلف دور آرام (idle) را برای شرایط پروازی متفاوت—مانند دور آرام زمینی، پروازی یا در حال نزدیک شدن به فرودگاه—اعمال می‌کند، بدون آنکه خلبان دخالتی داشته باشد.
یکی از ویژگی‌های کلیدی FADEC، نقش آن در ایمنی پرواز و محافظت از موتور است. این سامانه به‌صورت دائم شرایط موتور را پایش می‌کند تا از بروز وضعیت‌های خطرناک مانند افزایش بیش از حد دما، افزایش سرعت چرخش، استال کمپرسور یا خاموش شدن ناگهانی جلوگیری کند و در صورت نیاز، بلافاصله اقدام اصلاحی انجام می‌دهد؛ از جمله کاهش دبی سوخت یا حتی خاموش‌کردن خودکار موتور در شرایط بحرانی. در صورت خاموشی ناگهانی موتور در حین پرواز، FADEC می‌تواند به‌صورت خودکار سیستم جرقه‌زن را فعال و موتور را دوباره روشن کند.
یکی دیگر از قابلیت‌های مهم FADEC، امکان پایش سلامت و عیب‌یابی موتور است. این سامانه کلیه داده‌های عملکردی موتور را ثبت کرده، خطاها را شناسایی و ذخیره می‌کند، و شرایط را برای نگهداری مبتنی بر وضعیت (CBM) فراهم می‌سازد. این اطلاعات می‌توانند پس از پرواز از سیستم دریافت شوند یا حتی به‌صورت بلادرنگ از طریق سامانه‌های ارتباطی پروازی برای تیم‌های زمینی ارسال شوند.
با وجود تمام مزایا، FADEC به‌طور کامل به سیستم‌های الکترونیکی و دیجیتال وابسته است. در نتیجه، اگر این سامانه دچار نقص کلی شود (که البته به دلیل طراحی‌های افزونه‌ساز بسیار نادر است)، موتور قابل استفاده نخواهد بود. بنابراین نرم‌افزارهای مورد استفاده در FADEC باید تحت استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای طراحی و تأیید شوند تا عملکرد ایمن در تمام شرایط تضمین گردد.
در مجموع، FADEC یکی از ستون‌های فناوری مدرن در حوزه پیشرانش هوایی است. این سامانه با ترکیب پردازش لحظه‌ای داده‌ها، تصمیم‌گیری خودکار، و منطق حفاظتی پیشرفته، نه‌تنها بهره‌وری و ایمنی را افزایش می‌دهد بلکه بار کاری خلبان و یا اشتباهات ناخواسته خلبان و تیم نگهداری را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. با تداوم حرکت صنعت هوانوردی به‌سوی سامانه‌های هوشمندتر و کارآمدتر، FADEC همچنان به‌عنوان یک فناوری حیاتی در مدیریت موتورهای هواپیما نقش‌آفرینی می‌کند.